اختلال اتیسم یک اختلال عصبی رشدی است که در سال های اولیه رشد کودک خود را نشان می دهد.
این ناهنجاری توانایی کودک را در برقراری ارتباط ومهارت اجتماعی و مشارکت در بازی های تخیلی تحت تاثیر قرار می دهد در واقع این کودکان در دنیای خودشان هستند وحاضر نمی شوند با دیگران وارد ارتباط وتعامل شوند .در اختلال اتیسم با طیفی از علائم و مشکلاتی روبه رو هستیم و ممکن است علائم و نشانه های هر کودک متفاوت از سایر کودکان دارای اتیسم باشد . یکی از هسته های اصلی اختلالات طیف اتیسم آسیب ارتباط کلامی وغیر کلامی و نقص در تعاملات اجتماعی است .
در ارتباط غیر کلامی ممکن است مشکلاتی در اشاره کردن ، استفاده از ژستجر ، زبان بدن و استفاده از نمادها به همراه داشته باشند و همچنین این کودکان در ارتباط کلامی ممکن است تاخیرگفتار یا الگوی غیر طبیعی از رشد گفتار وزبان را نشان دهند که به مواردی از آن اشاره می شود. کودکان دارای اختلال اتیسم در کاربرد زبان و استفاده هدفمند از آن با مشکل روبه رو هستند یعنی این کودکان نمی توانند از زبان با قصد و نیت اجتماعی استفاده کنند و همچنین در بسیاری از این کودکان تکرار کلام یا اکولیلیا دیده می شود یعنی آنچه را که شنیده اند را بلافاصله یا مدتی بعد از گوینده تکرار می کنند . یکی دیگراز مشکلات این کودکان عدم رعایت نوبت است که نشان می دهد این افراد در مکالمات و بازی های گروهی متفاوت از سایرین عمل می کنند .در کودکان دارای طیف اتیسم رشد زبان ادراکی آسیب دیده است این در حالی است که تست شنوایی سالمی دارند . این کودکان نمی توانند به اسمشان پاسخ دهند ، در اجرای دستورات با تاخیر ومشکلاتی رو به رو هستند جملات پیچیده را درک نمی کنند ، ضرب المثل ها و کنایات را متوجه نمی شوند همچنین ممکن است توانایی خواندن زود هنگام داشته باشند ولی آنچه را که می خوانند درک نکنند. این کودکان در روایت و گفتگو و شرح وقایع و گفتار پیوسته به درستی عمل نمی کنند یعنی نمی توانند خاطرات خود را بازگو کنند یا کارهایی که در طول روز انجام داده اند را بیان کنند. کودکان با مشکلات فرازبانی و نوای گفتار روبه رو هستند یعنی ریتم صحبت کردن آن ها مصنوعی یا مکانیکی باشد وهمچنین علاوه بر بهم ریختگی سایر حس های بدن حس چشایی و بویایی این کودکان نیز بهم ریخته باشد که باعث می شود از خوردن بعضی مواد غذایی و میوه ها امتناع کنند یا دایم در حال خوردن غذاهای مزه دار یا تحریک دهان با دست یا اسباب بازی ها هستند بنابراین بیش حسی یا کم حسی در ناحیه دهانی این کودکان دیده می شود
Speech and language delay تاخیر گفتارو زبان
echolalia تکرار کلام
pragmatic کاربرد شناسی زبان
narration داستان گویی
speech act گفتار خود انگیخته
perceptual language زبان ادراکی
suprasegmental نوای گفتار
apraxia آپراکسی
Audiotory processing پردازش شنیداری
Theory of mind ذهن خوانی
Reading خواندن
Social skills مهارت اجتماعی
Pointing اشاره کردن
Imitation تقلید کردن
Articulation تولید
Hyper lexia خوانش پریشی حاد
Oral motor مهارت های دهانی حرکتی
Disphagia اختلال بلع
نقش گفتاردرمانی در درمان اتیسم
اتیسم می تواند گفتار و زبان ، مهارت های ارتباطی و اجتماعی را از راههای مختلفی تحت تاثیر قرار می دهد در نتیجه گفتاردرمانی بخش اصلی درمان اتیسم است اغلب گفتاردرمانان از طریق تشخیص اتیسم و درمان اختلالات گفتار و زبان ناشی از آن و ارجاع دادن به سایر متخصصان جریان درمان را هدایت می کنند . زمانی که اتیسم تشخیص داده می شود گفتاردرمانگران بهترین راه را برای پیشرفت مکالمه و افزایش کیفیت زندگی فرد ارزیابی می کند . بعضی افراد اتیسم کلام ندارند یا با گفتار مشکل زیادی دارند گفتاردرمانگر روش های جایگزین گفتار را به آنها معرفی می کند . کودکان از طریق گفتاردرمانی یاد می گیرند چگونه از زبان برای برقراری ارتباط استفاده کنند که این موارد شامل دانستن چگونگی نگه داشتن مکالمه ،هماهنگی کلامی و نشانه های غیر کلامی از دیگران می باشد .
توجه مشترک در طول نیمه ی دوم اولین سال زندگی، به طور طبیعی کودک از ترکیب ژست ،صداسازی و نگاه خیره استفاده می کند . یک نکته چالش برانگیز ارتباط در کودکان اتیسم این است که در طول مرحله ی پیش زبانی از توجه مشترک استفاده نمایند .توجه مشترک به جهت یابی و توجه به شریک اجتماعی احتیاج دارد و سپس جلب توجه فرد مقابل به شی مورد علاقه برای اشتراک گذاری تجربه .
به طور کلی توجه مشترک پایه مهارت های ارتباطی است توجه مشترک یعنی اینکه کودک بتواند همراه والدین روی شی یا فعالیت متمرکز شود . بعنوان مثال وقتی والدین در کنار کودک قرار گرفته و کتابی کودکانه و تصویری جذاب را ورق زده و با اشاره کردن به تصاویردرباره ی ان توضیح میدهند کودک باید بتواند همزمان با والدین تصاویر و موضوعات کتاب را دنبال کند. در کودکان اتیسم البته بهتر است مهارت توجه مشترک را ابتدا با اسباب بازی ها و فعالیت های مورد علاقه خودشان شروع کرد و کم کم موارد جدید را اضافه نمود .
اکولالیا پژواک گویی یا تکرار
بسیاری ازکودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم که محدودیت در مهارت های کلامی دارند ممکن است از اکولالیا استفاده کنند که یکی از خاموش ترین ویژگی های انحرافی زبان در اتیسم می باشد.
اکولالیا عبارت است از تکرار کلمات ،عبارات یا بخشی از صحبت دیگران ، که یکی از علایم کودکان طیف اتیسم محسوب می شود اکولالیا به دو قسم تقسیم می شود:
اکولالیا فوری
مستقیما به دنبال گفته های قبلی اتفاق می افتد و معمولا ویژگی های زبانی و فرا زبانی را به اشتراک میزارد .
اکولالیا تاخیری:
به تکرار چیزی که در جایی دیگر شنیده است اشاره دارد مثلا قبلا والدینش در پاسخ به این که نباید به چیزی دست بزند و به او گفته را در جای دیگر تکرار می کند .گاهی این اکو می تواند به علت یک برنامه ی تلویزیونی یا فیلم باشد
باید توجه داشت که اکوی فوری و تاخیری هردو می توانند در عملکرد ارتباطی مورد استفاده باشند به این صورت که می توانند به سمت گفتاری هدفمند جهت دهی شوند.
داستان گویی یا روایت گری
توانایی تولید روایت یک نوع توسعه یافته از گفت و گو یا مونولوگ اجتماعی است که در طول سال های پیش دبستان رشد می کند . در این زمینه باید به چند مورد توجه گردد . زمینه ، ویژگی ها ،مشکلات و نتایج.
علاوه بر ملاک های ساختاری باید به جنبه های کاربرد شناختی مثل چگونگی انطباق با نیاز های شنونده نیز توجه گردد.
مهارت روایت گفت و گو ،مهارت های اجتماعی –هیجانی ،شناختی و زبانی را منعکس می کند که در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم می تواند دچار چالش باشد.
کودکان مبتلا به اتیسم سطح بالا در طول سالهای مدرسه این ویژگی ها را دارند
تعداد روایت گری کمتر در بافت مکالمه ای
تکیه بر سرنخ هایی از جانب شنونده برای اصلاح اطلاعات
پیچیدگی و ارتباط کمتر
خودداری از قطع موضوع و بهره گیری از نظرات مرتبط
روش های کلی مهارت های پیش زبانی
نامیدن اشیاء
اشیاء مختلف را در اطراف کودک نام گذاری کنید این کار باعث می شود تا کودک بارها و بارها کلمه مربوطه را در محیطی آشنا بشنود. برای مثال اگر واژه ی کفش را در زمان های مختلف تکرار کنید نه تنها می توان آن را در مورد کفش بکار برد بلکه این واژه را در مورد برچسب زدن به کفش مامان، کفش بابا و.. نیز می توان استفاده کرد.
تقلید
یکی از توانمندی های بسیار مهم است که در رشد مهارت های زبانی کودکان نقش بسزایی را ایفا می کند. این توانمندی در دو سال اول زندگی کودک جهت یادگیری کلمات و قواعد اولیه صرف و نحو دارای اهمیت بسیاری می باشد. ابتدا بزرگسالان باید از اعمال کودک تقلید کنند مثلا صدا سازی غیرارادی او را تقلید کنند تا در مراحل بعدی کودک قادر به صدا سازی جدید از سوی اطرافیان شود.
آموزش محیطی
آموزش محیطی باعث تسهیل آموزش مهارتهای ارتباطی می شود. شما یا درمانگر باید محیط را طوری سازمان دهی کنید که شرایط محیطی کاملا طبیعی بوده و برای استفاده از کلمات هدف مناسب باشد. برای مثال زمانی که کودک در حال پوشیدن لباس هایش است می توان از آن فرصت استفاده کرده و کلماتی مانند کفش، جوراب، پوشیدن، تمیز و...را آموزش داد.
الگو سازی
پیش از اینکه از کودک بخواهید عملی را انجام بدهد به کودک بگویید یا نشان دهید که از او چه میخواهید برای مثال اگر شما از کودک می خواهید تا کودک دیگری را ببوسد شما کودک را ببوسید و کاری که انجام دادید را برای کودک توضیح دهید.
صحبت با خود
تکنیکی که می تواند به راحتی از آن کمک بگیرید صحبت با خود است. یعنی در مورد فعالیتی که انجام می دهید توضیح دهید. برای مثال زمانی که در حال آشپزی هستید می توانید از عباراتی در سطح درک کودک استفاده کنید برای توضیح کاری که در حال انجام آن هستید.. دارم قارچ میریزم.
گفتار موازی
گفتار موازی توضیحی از فعالیتی است که کودک در حال انجام آن هست. هر کاری که کودک انجام می دهد را با زبانی که در سطح درک او باشد برایش توضیح دهید. علی مکعب را گذاشت روی هم. مکعب افتاد.
به کارگیری گفتار همراه با استفاده از اشاره
برای اینکه به کودک کمک کنید تا آنچه را که گفته شده درک کند، از حالات بدنی استفاده کنید. برای مثال زمانی که به کودک می گویید بریم بیرون، می توانید همزمان با گفتن این جمله با دست خود به در اشاره کنید تا کودک متوجه شود.
گفتار کلامی همراه با تصویر
برای اینکه کودک متوجه گفتار شما بشود از تصاویر کمکی برای درک بهتر او استفاده نمایید. برای مثال اگر از کودک می خواهید که چیزی بخوری، تصویر چند خوردنی را به او نشان دهید تا او انتخاب کند و نامش را به او بگویید (برای مثال پنیر، سیب و..)
هدایت کردن یادگیری
این راهکار شامل جلب توجه کودک در محیط می باشد. مثلا زمانی که کودک در حال یادگیری کلمه ی زیر است و توانایی رفتن به زیر میز را دارد می توانید از او بخواهید که خرسش را زیر میز قرار دهد.
تکرار عبارت
اگر کودک متوجه منظور شما نشد سعی کنید آن را به زبان ساده تری دوباره بازگو کنید. برای مثال اگر از کودک می خواهید که ماشین را هل بده و کودک پاسخی به شما نمی دهد دوباره آن را به صورت دیگری بگویید مثلا ماشین را راه ببر، هل بده
داستان های اجتماعی چه کاربردی برای کودکان دارای اتیسم دارد؟
داستان های اجتماعی در سال 1991 توسط کارول گری معرفی شد تا افراد دارای اختلالات طیف اتیسم ادراک بهتری از رفتارها و ارتباط اجتماعی به دست آورند. داستان اجتماعی توصیف مختصری از یک وضعیت، شرایط و یا فعالیت خاص است و شامل اطلاعاتی مختصر و واضح در مورد وقایع مورد انتظار و علل آنها در چنین شرایطی است. این روش به دیگر افراد فاقد اختلالات طیف اتیسم نیز علل و چرایی رفتارها و عکس العمل‌های افراد دارای این اختلال را توضیح می‌دهد و از این طریق فرصت بیشتری برای ادراک عکس‌العمل و رفتار‌های این افراد فراهم می‌کند.
یک داستان اجتماعی معمولا قصه‌ای ساده دارد. زمان جمله‌های آن زمان حال است و موضوعی که برای فرد مهم و دارای ارزش است را بیان می‌کند.
کاربرد داستان‌های اجتماعی
– به منظور ایجاد مهارتهای خودیاری مثل انجام کارهای شخصی، ایجاد مهارت های اجتماعی مثل سلام کردن
– حمایت از افراد دارای اختلال به منظور مقابله با تغییرات ایجاد شده در محیط مثل تغییر محل زندگی
–تقویت اعتماد بنفس کودکان اتیسم
-به عنوان نوعی استراتژی رفتاری .مثلاً در هنگام عصبانیت باید چکار کرد؟
