کــودکان دارای اختــلال اتیســم بــا عملکــرد بــالا،اغلــب دیرتــر تشــخیص داده مــی شــوند زیــرا کــه نشـانه هـای اتیسـم بـا درجـه کمتـری در آنهـا تظاهر مـی کنـد.
بـر ایـن روال، آنهـا ممکن اسـت بـه موقع،آمــوزش خــاص دریافــت نکننــد. شــناخت زودرس و قرارگیـری در گـروه آموزشـی، ایـن امـکان را بـرای کــودکان فراهــم مــی کنــد کــه ضمــن آموختــن و تمریــن مهــارت هــا، تجربــه هــای اثربخــش بــا همســالان خــود داشــته باشــند.
آمـوزش مهـارت هـای زندگـی بـه کـودکان بـه ویـژه در قالــب گروهــی از ســال 1995توســط یونیســف و ســازمان جهانــی بهداشــت در ســطح گســترده ای پیشــنهاد و اجــرا شــده و شــماری از پژوهــش هــای داخلـی و خارجـی، اثربخشـی ایـن نـوع آمـوزش هـا را گـزارش کـرده انـد. زمینــه نظــری و اجرایــی ایــن آمــوزش بــر پایــه ی رویکــرد روانشناســی مثبــت نگــر اســت و بــر غنــی تــر کــردن توانایــی هــا و ظرفیــت هــای آشــکار و پنهـان کـودکان تاکیـد دارد.
در کنـار آشـنایی دقیـق بـا ماهیـت اختـلال اتیسـم و واقعیـت هـای مرتبـط با آن، توجـه بـه قابلیـت هـای قابل رشـد کـودک دارای اختـلال اتیسـم و لـذت بخـش کـردن آمـوزش بـرای آنهـا بسـیار مهـم اسـت. تجربـه موفقیـت آمیـز ایـن کــودکان در پــرورش مهــارت هــا و لــذت بــردن از مشـارکت و تعامـل بـا گـروه همسـالان، دریچـه ای از امیـد بـه روی خانـواده و تیـم آموزشـی و درمانـی مـی گشـاید.در ایــن آمــوزش گروهــی، تاکیــد بیشــتر مربیــان بــر تشــویق رفتــاری اســت. در سیســتم تشــویقی جلســات از جــدول ســتاره هــا اســتفاده مــی شــود و در پایــان کلاس، بــا توجــه بــه تعــداد ســتاره هــای کسـب شـده، کـودکان جوایـزی دریافـت مـی کننـد.آمــوزش غیرمســتقیم بــه کــودک کمــک مــی کنــد تــا در فضایــی خوشــایند و نســبتا آزاد بــه یادگیــری، کشــف و تمریــن بپــردازد. تکنیــک هــا و روش هــای هنردرمانــی کــه در جریــان کار گروهــی مــورد اســتفاده هســتند، بــا توجــه بــه هـدف آموزشـی هـر فعالیـت و قابلیـت اجـرا در گـروه خـاص، انتخـاب مـی شـوند. روش هـای اجرایـی در ایـن بسـته آمـوزش گروهـی شـامل بـازی، داسـتان و قصــه گویــی، نمایــش، موســیقی، نقاشــی و رنــگ آمیــزی، کار بــا خمیــر و گل، کلاژ، کاردســتی هــای خلاقانــه و … اســت.رونـد ارائـه و تمریـن فعالیـت هـا بـه صورتـی اسـت کــه ســیری تدریجــی را از فعالیــت هــای ســاده و آسـان بـه سـوی فعالیـت هـای پیچیـده و دشـوارترطـی مـی کنـد. یادگیـری در مراحـل ابتدایـی بیشـتر بــا اســتفاده از ابزارهــای عینــی و قابــل مشــاهده توسـط کـودکان انجـام مـی شـود و در گـذر جلسـات، ایـن یادگیـری بـه شـکل انتزاعـی هـم گرایـش پیـدا مـی کنـد.بـرای پیونـد بیشـتر کـودکان بـا فعالیـت هـای گـروه و جلــب توجــه دقیــق تــر آنهــا از تصاویــر نمادیــن برگرفتــه از شــیوه PECSبــرای معرفــی برنامــه هــر جلســه اســتفاده مــی شــود. ســودمندی مهــم در اســتفاده از ایــن تصاویــر ایــن اســت کــه کــودکان، زمـان بنـدی و توالـی منظـم را هـم در کلاس، تمرین مــی کنند.

بـه عبـارت دیگـر کـودکان متوجـه مـی شـوند که هر فعالیـت در مـدت زمـان مشـخصی انجـام مـی شـود و بـا اتمـام فعالیـت، تمرکـز روی کار بعـدی خواهـد بـود.بــه منظــور هماهنگــی نســبی اعضــای هــر گــروه و بررسـی سـطح توانایـی و مهارتـی، از بیـن کـودکان مبتــلا بــه اتیســم بــا عملکــرد بــالا، ارزیابــی و سـنجش کلـی انجـام مـی شـود تـا کـودکان در گروه هــای متناســب خــود قــرار گیرنــد و از تعامــل بــا گــروه، بیشــتر بهــره ببرنــدســه مرحلــه آمــوزش گروهــی بــه ترتیــب ارتقــاء مهــارت هــای هیجانــی، اجتماعــی و شــناختی را در بردارنــد. توجــه بــه مهــارت هــای حســی-حرکتی و کلامـی نیـز از اهدافـی هسـتند کـه در خـلال برنامـه هـا بـه آنهـا پرداختـه مـی شـود. هرچنـد ایـن مهارت هـا هـم پوشـی زیـادی بـا هـم دارنـد، پیگیـری آنهـا در بلـوک هـای مجـزا موجـب یادگیری عمیـق تر می شود.

•بلــوک هیجانــی: در ایــن مرحلــه ضمــن آشــنا کــردن اولیــه کــودکان بــا فضــای گــروه و ارتبــاط بــا اعضــا، هیجــان هــای مهمــی را کــه کــودک در زندگـی روزمـره بـا آن سـروکار دارد آمـوزش داده می شـود. شـادی، غـم، تـرس، خجالـت و عصبانیـت از جملــه ایــن هیجــان هــا هســتند.

•بلــوک اجتماعــی: یادگیــری قواعــد اجتماعــی، برقــراری مناســب ارتبــاط، رعایــت نوبــت و صــف، تعامـل و بـده بسـتان هـا، مشـارکت و همـکاری در گـروه، توجـه بـه دیگـران و …ازاهـداف مهـم ایـن مرحلــه هســتند. هیجــان هــای آموختــه شــده در بلـوک قبلـی نیـز در قالـب موقعیـت هـای کاربـردی اجتماعــی مــورد توجــه قــرار مــی گیــرد.

•بلــوک شــناختی: مســائل شــناختی و فکــری کــودکان مبتــلا بــه اتیســم در راســتای ســه موضــوع بنیــادی نظریــه ذهــن Teory of Mindعملکــرد اجرایــیExecutive Functionو انســجام مرکــزیCentral Coherenceلحــاظ مــی شــود


بــرای همگامــی بیشــتر خانــواده، اهــداف و فعالیــت هـای هرجلسـه بـرای والدیـن نیـز توضیـح داده مـی شـود.ایــن بلــوک هــا ترجیحــا بــه ترتیــب پــس از اتمــام دوره آموزشـی انفـرادی بـه کـودکان ارائـه مـی شـود تــا بــرای ورود بــه مدرســه آمادگــی داشــته باشــند.البتــه بــرای آن دســته از کودکانــی کــه بــدون گذرانــدن ایــن دوره هــا وارد مدرســه شــده و در روابـط اجتماعـی مشـکلات جـدی دارنـد، شـرکت در ایـن دوره هـا مـی توانـد مفیـد باشـد.

آموزش گروهی مهارت های هیجانی،اجتماعی و شناختی به کودکان مبتلا به آسپرگر و اتیسم با عملکرد بالا

بلوک اول:

مهارت های هیجانی:
مهــارت و درک و بیــان هیجانــات از مــاه هــای نخســت زندگــی قابــل پیگیــری اســت.
نــوزاد از طریـق هیجـان هـا، دنیـای اطرافـش را درک کـرده و همچنیــن تجــارب درونــی خــود را بــه دیگــران و محیــط ابــراز مــی کنــد.
پژوهــش هــا حاکــی از آن اسـت کـه افـراد مبتـلا بـه اتیسـم در مهـارت هـای هیجانــی، مشــکلات شــایان توجــه دارنــد.نقـص در ادراک و تشـخیص هیجـان هـا در کـودکان مبتــلا بــه آســپرگر و اتیســم بــا عملکــرد بــالا، موجـب بـروز مشـکل در روابـط اجتماعـی و حیطـه هـای شـناختی مـی شـود.

اگـر کـودک قـادر نباشـد هیجـان هـای درونـی خـود را بـه درسـتی تشـخیص دهـد و یـا آنهــا را بـه صــورت مناسـب ابـراز کنـد، مشـکلات جـدی در بیـان خواسـته هـا و شـرایط خود خواهـد داشـت. ایـن ضعـف بـه نوبـه خـود، زمینـه ســاز اشــکالات فــراوان در تعامــلات اجتماعــی و برقــراری ارتبــاط بــا دیگــران اســت.بـه جـز شـناخت و ابـراز هیجـان هـای خـود، کلیـد اساســی در برقــراری ارتبــاط بــا دیگــران، فهــم عواطــف، افــکار و شــرایط آنهاســت.

در اختــلالات طیــف اتیســم، مشــکلی شــناختی بــا عنــوان نقــص در نظریـه ذهـنTeory of Mindمطـرح اسـت کـه باعـث مـی شـود کـودک نتوانـد دیـدگاه و منظـر خود را از دیگــران متمایــز کنــد. ایــن موضــوع بــا درک نکــردن حالــت چهــره افــراد و پیــام هــای کلامــی و غیرکلامـی آنهـا مرتبـط اسـت. بـا توجـه بـه ایـن مطلـب، واکنـش هایـی کـه کودک بـه دیگران نشـان مـی دهـد متناسـب نیسـت. کودکی کـه احساسـات و شــرایط دیگــران را بــه خوبــی متوجــه نمــی شــود،
احتمــالا “همدلــی” مناســبی نخواهــد داشــت و در مــواردی کــه مســتلزم ابــراز واکنــش مرتبــط بــا شـرایط اسـت ایـن کـودک بـا بـی تفاوتـی از موضوع مـی گـذرد. از سـوی دیگـر، ممکـن اسـت بـدون در نظــر گرفتــن فواصــل اجتماعــی (میــزان نزدیکــی یــا دوری، نســبت فامیلــی یــا آشــنایی یــا دوســتی) رفتارهــای ناخوشــایندی از او ســر بزنــد. مثــلا نــوع برخـورد و در آغـوش گرفتـن مـادر و پـدر بـا افـراد غریبــه برایــش تفاوتــی نداشــته باشــد بــر مبنــای پژوهــش تقــوی، باقریــان، پوراعتمــاد و شــفیعی، آمــوزش گروهــی مهــارت هــای هیجانــی بـه کـودکان مبتـلا بـه آسـپرگر و اتیسـم بـا عملکـرد بـالا مـی توانـد باعـث پیشـرفت و اصـلاح شـناخت و ادراک هیجانــی در آنهــا شــود و ایــن امــر، زمینــه بهبـود رفتارهـا و واکنـش هـا را در تعامـلات اجتماعی فراهـم مـی کند.آمـوزش گروهـی بـه کـودک کمـک مـی کنـد تـا ضمـن آشـنایی عمیـق تـر و کاربـردی بــا مفهــوم هیجــان، تجربــه ای عملــی در کنــار همســالان و زیــر نظــر مربیــان داشــته باشــد. بــا توجــه بــه اینکــه مهــارت هــای هیجانــی در ســطح گسـترده ای بـا حیطـه هـای اجتماعـی و شـناختی در ارتبـاط هسـتند، آمـوزش هیجانـی بـه عنـوان پیـش نیــاز ســایر مهــارت هــا مطــرح اســت و در اولیــن بلـوک آمـوزش گروهـی مـد نظـر قـرار گرفته اسـت.علاقــه منــدی بــه کلاس و ســایر اعضــا، از ارکان مهمــی اســت کــه کــودک را بــه حضــور در ایــن جلســات تشــویق مــی کنــد.اگــر کــودک در فضــای جلســات، احســاس شــادی و آرامــش داشــته باشــد، یادگیــری بهتــر و مؤثرتــر خواهـد بـود. از ایـن رو، در جلسـات ابتدایـی آمـوزش گروهـی، هیجـان شـادی در اولویـت قـرار مـی گیـرد و برنامـه هـا در جهـت کاهـش مقاومـت کـودکان و ایجـاد فضایـی امـن و شـاد، طراحـی مـی شـود.بـا توجـه بـه قالـب اجرایـی ایـن بسـته آموزشـی که اسـتفاده از شـیوه هـای هنردرمانـی اسـت (رجـوع بـه بروشــور آمــوزش گروهــی مهــارت هــای هیجانــی، اجتماعـی و شـناختی) فعالیـت هـای لـذت بخـش و مبتنـی بـر هنـر خـلاق بـه کـودکان ارائـه مـی شـود.بـازی ، نقاشـی، کاردسـتی، موسـیقی، کلاژ، داسـتان و نمایــش قالــب هــای اجرایــی خوشــایندی بــرای کــودکان در ایــن جلســات هســتند کــه اهــداف آموزشــی و علمــی در آنهــا لحــاظ شــده اســت.تأکیــد اصلــی ایــن برنامــه بــر تشــویق کــودکان و کمـک بـه شـکوفایی اسـتعدادهای آنهاسـت و در این راسـتا از سـتاره هـای تشـویقی و جایـزه بـه تناسـب اسـتفاده مـی شـود.

هیجـان هـای مهمـی کـه در رونـد ایـن دوره مطـرح مـی شـوند شـامل شـادی، غـم، عصبانیـت، تـرس، خجالـت، تعجـب و بـی حوصلگـی هسـتند و در کنـار آنهــا مفهــوم بــی تفاوتــی نیــز معرفــی مــی شــود.رونــد آمــوزش از شــناخت هیجــان هــا در تصاویــر آغــاز مــی شــود و ســپس ابــراز هیجــان و فهــم حــالات چهــره ای دیگــران بــا کمــک الگوهــای آموزشــی تمریــن مــی شــود.ایـن شـناخت بـا ادراک محتـوای هیجانی در داسـتان هـا و شـرایط مختلـف تکمیـل می شـود.پـس از آشـنایی بـا مفهـوم هیجـان هـا و تشـخیص آنهـا در خـود و دیگـران، ابـراز هیجـان هـا و واکنـش هــا و رفتارهــای متناســب مــورد توجــه قــرار مــی گیـرد.

مهـارت مدیریـت هیجانـی، مسـتلزم درک موقعیـت و انجـام رفتارهـای بجـا و مناسـب اسـت کـه نیـاز بـه فهـم درسـت و تمریـن متوالـی دارد. در بسـیاری از مــوارد، تنظیــم و مدیریــت هیجانــی بــا توانایــی حـل مسـئله نیـز مرتبـط اسـت کـه در رونـد آمـوزش گروهـی در همـه بلـوک هـا بـه آن توجـه مـی شـود.بــه دنبــال آشــنایی بــا هیجــان هــا و بازشناســی آنهــا در زمینــه هــای مختلــف، کــودک بــا فواصــل اجتماعـی و میـزان مناسـب بـروز احسـاس و هیجـان در شـرایط مختلـف در قالـب بـازی و نمایـش آشـناتر خواهــد شــد. فواصــل اجتماعــی از روابــط نزدیــک بـا اعضـای خانـواده تـا رابطـه بـا دوسـتان، مربیـان، همســایه، فامیــل و روابــط دورتــر بــا افــراد غریبــه مـورد بررسـی قـرار مـی گیـرد.آمــوزش هیجانــی بــه شــکل گروهــی، مقدمــه خوبـی بـرای یادگیـری تعامـلات و مشـارکت مؤثـر و در نظـر گرفتـن قواعـد در بلـوک اجتماعـی اسـت.خلاصــه ای از مبانــی آموزشــی، اهــداف جلســات و شــیوه هــای آمــوزش در هــر جلســه بــه والدیــن نیــز ارائــه مــی شــود تــا ایــن تجربــه آموزشــی بــه صـورت هماهنـگ بـا جلسـات آموزشـی در خانـواده هــم بــه پیــش بــرود.یکــی از چالــش هایــی کــه والدیــن کــودکان بــا اختـلال طیــف اتیســم بــا آن روبـرو هســتند، عـدم مهــارت کــودک در دوســت یابــی اســت. تصــور کـودک عـادی در مـورد دوسـتی بـا گذشـت زمـان تغییــر مــی کنــد ولــی کــودک بــا اختــلال طیــف اتیســم اغلــب تصــور نامفهــوم و غیــر معمولــی از دوسـتی دارد. مهـارت دوسـتیابی مهارتـی اسـت کـه باعـث رشـد همـه جانبـه کـودک و سـلامت او مـی شــود و بــرای زندگــی آینــده او مثمرثمــر اســت.

در عیــن حــال ایجــاد روابــط جدیــد بــرای همــه افــراد بــه یــک میــزان اضطــراب آور اســت. حــال تصــور کنیــد کــه بــرای یــک کــودک بــا اختــلال طیـف اُتیسـم چـه انـدازه دشـوار اسـت کـه نشـانه هــای اجتماعــی را پیــدا کنــد و بــه شــیوه ی رایــج و قابـل قبـول پاسـخ دهـد. بنابرایـن ممکـن اسـت آنهــا دوســتان کمــی داشــته باشــند یــا از صحبــت بــا دیگــران و ســایر تعامــلات اجتماعــی اجتنــاب کننـد.

دسـتورالعمل هایـی بـرای والدیـن وجـود دارد تـا بتواننـد کـودک بـا اختـلال طیـف اتیسـم خـود را در یافتـن دوسـت جدیـد و حفـظ روابـط دوسـتی هدایـت کننـد. در زیـر بـه چنـد نمونـه از آنهـا اشـاره مــی شــود:

1.نیازهای کودک را ارزیابی کنید
بعضــی از کــودکان اتیســم دارای کمبودهایــی در مهـارت هـای اجتماعـی هسـتند. شـناختن نقـص در مهـارت و نقـص در عملکـرد بـرای تعییـن مناسـب تریـن مداخلـه بسـیار حیاتـی و مهـم اسـت. نقـص در مهــارت اغلــب بــه عنــوان نقــص در عملکــرد تعبیــر مــی شــود و ایــن مســئله باعــث مــی شــود بزرگسـالان کـودک را بـه بـی انگیزگـی در اصـلاح رفتــارش متهــم و او را ســرزنش کننــد در حالیکــه کــودک نیــاز بــه آمــوزش مهــارت اجتماعــی دارد.یـک راه مناسـب بـرای تشـخیص نقـص در مهـارت بــا نقــص در عملکــرد ایــن اســت کــه آیــا کــودک مــی توانــد وظایــف، مســئولیت و کارهــای دیگــر را در ارتبــاط بــا افــراد متفــاوت و در موقعیــت هــای مختلـف انجـام دهـد. بـه عنـوان مثـال کودکـی کـه فقـط مـی توانـد بـا والدیـن خـود صحبـت و ارتبـاط برقـرار کنـد و بـا دیگـران ارتبـاط برقـرار نمـی کنـد،بایـد مهـارت هـای اجتماعـی را در زمینـه مختلـف و بـا افـراد مختلـف یـاد بگیـرد تـا بتوانـد عملکـردش را بهبــود بخشــد. کــودکان بااختــلال طیــف اتیســم بـه دلیـل عـدم مهـارت، دارای مشـکلات عملکـردی و رفتــاری هســتند.

2.به کودک کمک کنید تا مفهوم دوستی را درک کند.
زمینــه مناســبی را بــرای کــودک اتیســم فراهــم کنیــد تــا کیفیــت رابطــه را درک کنــد. ایــن اصــل بسـیار مهـم اسـت کـه کـودک بـرای روابـط تمایـز قائـل شـود. بـه عنـوان مثـال، بعضـی از کـودکان بـا اختـلال طیـف اتیسـم از دوسـت تصـور فـردی قلـدر و پرخاشـگر را دارنـد. شـما بایـد ابتـدا بـا گفتگـو و بــا زبانــی ســاده مفهــوم دوســتی را توضیــح دهیــد.بـرای مثـال بگوییـد "دوسـت کسـی اسـت کـه بـا تــو مهربــان اســت. اســم تــو را مــی دانــد و صــدا مـی زنـد. از تـو مـی پرسـد چـه کاری دوسـت داری انجـام دهـی. "شــما همچنیــن بایــد از کــودک ســوالاتی نیــز بپرسـید، ماننـد" تـو دوسـت داری بـا چـه کسـی در پــارک بــازی کنی"البتــه ایــن نکتــه را نیــز در نظــر بگیریــد کــه بــه جــای صــرف وقــت زیــاد بــرای توضیـح مفهـوم دوسـتی بهتـر اسـت فرصـت هـای فراوانـی را بـرای تعامـل بـا دیگـران بـرای کـودک فراهـم کنیـد و در عیـن حـال مهـارت هـای دوسـت یابــی را نیــز بــرای برقــراری ارتبــاط مثبــت بــه او آمــوزش دهیــد.