اتیسم نوعی اختلال رشدی از نوع روابط اجتماعی است که با رفتارهای ارتباطی، کلامی غیر طبیعی مشخص می شود. علائم این اختلال تا پیش از سه سالگی بروز می کند.
این اختلال در پسران شایع تر از دختران است. این اختلال بر رشد طبیعی مفز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت های ارتباطی تاثیر می گذارد. کودکان و بزرگسالان دارای اختلال طیف اتیسم، در ارتباطات کلامی و غیر کلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت های مربوط به بازی، مشکل دارند. این اختلال، ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای آنان دشوار می سازد. در بعضی موارد رفتارهای خودآزارانه و پرخاشگری نیز دیده می شود. در این افراد حرکات تکراری (دست زدن، پریدن) پاسخ های غیر معمول به افراد، دل بستگی به اشیا و یا مقاومت در مقابل تغییر نیز دیده می شود و ممکن است در حواس پنجگانه(بینایی، شنوایی، بساوایی، بویایی و چشایی) نیز حساسیت های غیر معمول دیده شود. هسته مرکزی اختلال در اتیسم، اختلال در ارتباط است.


در تمام افراد دارای اختلال طیف اتیسم، اختلال های سه گانه ای بروز می کند که عبارتند از:

تعامل اجتماعی: ماندد گوشه گیری و کناره گیری از تعامل اجتماعی، تعامل اجتماعی نادرست یا عجیب و غریب ظاهر شدن، عدم تمایل به مطرح کردن تجارب خود و فقدان تقابل اجتماعی یا هیجانی.

ارتباطات:مانند تاخیر در شروع تکلم در دوران کودکی، ناتوانی در زمینه ی شرکت در گفتگو، استفاده ی تکراری زبان، استفاده از ارتباط غیر کلامی و فهمیدن آن مانند حالت صورت و زبان بدن.

الگوهای محدود تکراری و قالبی رفتار، علائق و فعالیت ها: مانند تمایل و شیفتگی به یک یا چند قالب خاص، الگوهای محدود علاقه، پرداختن غیرقابل انعطاف به روال های روزمره، تمایل و داشتن علاقه به قسمتی از اشیاء


عوامل فیزیکی محیط آموزشی:
یکی از ابعاد محیط آموزشی کودکان اتیسمی عوامل فیزیکی است. گه در ایجاد انگیزه و اشتیاق به آموزش نمی توان از تاثیرات آن غافل شد، عوامل فیزیکی مربوط به محیط های آموزشی کودکان اتیسمی به شرح زیر دسته بندی شده است:

1-نور و عوامل مربوط به آن مانند میزان و شدت نور، نوع نور(طیبعی یا مصنوعی)
2-ابعاد ظاهری کلاس شامل دیوار، درب و کف کلاس، سرانه مساحت و سرانه فضا
3-رنگ و تاثیر آن بر آموزش و محیط های آموزشی
4-حرارت و تهویه کلاس
5-وضعیت آکوستیک
6-سازماندهی فضاها
7-جنس و باافت مصالح


رنگ و مفهوم آن:
رنگ پدیده ای ذهنی است یعنی ادراک ما از امواج با طول موجهای مختلف است به عبارت دیگر تاثیر ما از طول موج های مختلف است که رنگ را می سازد از نظر یک فیزیکدان رنگ نوری است دارای طول موج معین و قابل ضبط. یک فیزیولوژیست رنگ را تنها تاثیر نور بر بعضی سلولها و تحریک اعضا می داند. ولی در کل رنگ به عنوان عنصری تجسمی برای توصیف موضوع اثر و خصوصیات آن است و به عنوان عنصری نمادین و استعاری است که معانی عمیق و درونی اثر و اجزای آن را به نمایش می گذارد. دنیایی که آن را نظاره می کنیم از دو عنصر مهم تجسمی و فرم و رنگ تشکیل شده که لازم و ملزوم یکدیگرند رنگ برای همه حائز اهمیت است و در تعلیم و تربیت نیز از موقعیت ویژه ای برخوردار است برای همه مردم لازم است که به این پدیده با دقت خاصی توجه کنند البته ناگفتهخ یداست هر رنگی به مقتضای خاصیتش به نوعی در روان افراد تاثثیر می گذارد که این اثر بی ربط با رفتارها و کنش های اجتماعی و روانی آنان نیست. روانشناسی که به رابطه ذهن و رنگ توجه خاص داشته باشد آن را ذاتی و غیر قابل تفکیک از روان می داند بطوریکه رنگ بسته به زمینه های فرهنگی افراد، حس های متفاوتی را در افراد ایجاد می کند که اگر این مسئله در انتخاب رنگ ها مورد توجه قرا نگیرد باعث ریشانی و سردرگمی می گردد حتی رنگها باعث ایجادپاسخ های فیزیولوژیکی متفاوتی در فشار خون، ضربان قلب، سیستم تنفسی، گوارشی و دمای بدن می شوند.

رنگها نیز مانند انسان ها از جهات مختلف با یکدیگر مرتبط اند و سلیقه ها و صفات مشترکی دارند و یا برعکس ناهمگون و متضاد یکدیگرند. شاید تصور شود نارنجی و سرخ متضاد هم هستند در حالی که در دایره رنگ کنار هم قرار می گیرند و هماهنگی دارند. هماهنگی در رنگ مثل هماهنگی در نت های موسیقی است و در ایجاد هامونی مناسب و چشم نواز به مانند قطعه موسیقی برخوردار است. رنگ می تواند محدوده ی توجه را از طریق اجتناب از محیط یکنواخت، بهبود بخشد. همچنین می تواند تمرکز دانش آموزان را از طریق تحریک ذهنی، افزایش دهد. در نتیجه، میزان سودمندی و دقت را افزایش می دهد. رنگ می تواند درک زمانی را تعدیل کند، رفتارهای مخرب و خشونت آمیز را کاهش دهد و حتی می تواند در میزان غیبت دانش آموزان در مدارس موثر باشد.


تاثیرات روان شناختی رنگها

تحقیقات روانشناسی محیط ثابت کرده است که نوع ترکیب رنگ های استفاده شده در فضا بر وضعیت روحی انسان ها موثر است. و اهمیت این موضوع زمانی روشن میشود که به این واقعیت توجه کنیم که مدت زمانی که این کودکان در این فضای بسته سپری میکنند بسیار زیاد است و در این بازه ی سنی تاثیرات محیطی بیشترین درجه ی اهمیت را داراست. با نگاهی به تحقیقات متفاوت که در طول زمان برای تاثیر هر رنگ خاص انجام شده است میتوان دقیق تر تصمیم گرفت رنگ های مناسب برای فضاهای آموزشی این کودکان چیست.

هر رنگ بر حسب سردی  و گرمی خود تاثیر خاصی بر انسان می گذارد. افراد اتیسمی با دیدن هر رنگ عکس العملهایی در آنها به وجود می آید که باعث فعل و انفعالاتی در قلمرو و روان آنان می شود، نین واکنش هایی که بعد از مشاهده ی رنگها به وقوع می پیوندند دلالت بر تاثیر ذهنی و روانی رنگها دارد و می تواند به طریق مختلف مورد استفاده قرار گیرد برای مثال رنگ آبی به آنان کمک می کند تا مسائل درونی خویش را بازگو کنند و از لحاظ روحی به آرامش برسند، اما باید دانست که اثرات رنگها و دریافت های ذهنی و گنجایش مغزی افراد اتیسم متقاوت است. رنگ سفید باعث بازتاب نور و بزرگتر جلوه دادن فضا می شود با این حال استفاده زیاد از سفید ممکن است باعث بوجود آمدن فضایی سرد و خشن شود که جس نا امنی را القا می کند. این رنگ باعث دریافت حس نامانوس و بیگانه برای بیمارانی ست که تلاش می کنند تا سلامت روحی و جسمی خود را بازیابند. این رنگ دارای خاصیت تسکین دهندگی نیست ، رنگ هایی مانند کرم و خاکستری خنثی به شمار می روند و این باعث کاهش اعتماد بنفس و در نتیجه عدم مقاومت می شود.

توصیه شده است در رنگ آمیزی محیط هایی که وظایف بحرانی در آن انجام میذیرد از جمله محیط آموزشی آنها از رنگ زرد استفاده نشود. این نتیجه گیری به خاصیت محرک بودن رنگ زرد برمیگردد که موجب عدم تمرکز و آرامش روانی میشود. استفاده از سرخابی در محیط یرامون احساسی از امنیت و اطمینان بر فضا حاکم میسازد. به تجربه ثابت شده است که صورتی موثرترین رنگی است که در محیط به آرام کردن و فرو نشاندن رفتارهای تهاجمی کمک میکند. در سازمانی در کالیفرنیا دریافتند که اگر بچه ها پرخاشگر را در حباب صورتی قرار دهند فورا به آرامش تمایل پیدا میکنند. مطالعات نشان می دهد رنگ صورتی رنگ مناسبی برای کودکان با اختلال یادگیری به ویژه افراد اتیسم می باشد. رنگ های روشن بویژه رنگ های گرم(قرمز، نارنجی و زرد) سبب هوشیاری ذهنی و افزایش فعالیت های خاص و بهره ی هوشی افراد اتیسمی می شود. بنابراین رنگ ها باید بیشتر مورد استفاده قرا گیرند. کلاس به رنگ آبی روشن یا زرد مایل به سبز به مراتب اثرات بیشتری از کلاس با دیوارهای خاکستری دارد. طبق تحقیقات انجام شده این نتیجه به دست آمده که کودکان بی تجربه و مسئولیت ناذیر باید از رنگ معکوس استفاده کرد. طراحی فضای آمئزشی برای کودکان اتیسمی کار بسیار حساس و سختی است چرا که محیط خیلی زود برای آنان کسل کننده می شود. با توجه به نقش مهم آموزش، رنگ فضاهای آموزشی باید به گونه ای باشد که زمینه رشد و شگوفایی آنان را فراهم کند. یکی از مهم ترین مسائل در این حوزه، آشتی میان تئوری های روانی رنگ و کاربرد درست آن در طراحی فضاهای آموزشی است.


رنگ و تاثیر آن برآموزش و محیط های آموزشی

رنگ به عنوان عنصر تاکید ناذیر معماری، تاثیر فراوان بر روح و روان کودکان اتیسمی دارد. افراد دارای اختلال طیف اتیسم مانند سایر انسان ها دیده های اطراف خویش را همراه با رنگ مشاهده می کنند و نسبت به آنها واکنش های زیادی نشان می دهند. رنگ ها هر یک از فضاها و تجهیزات آموزشی به دلیل شرایط سنی و روانی کودکان دارای اتیسم از حساسیت بیشتری برخوردار است زیرا این امر در شادابی، نشاط، آرامش روانی، تحرک و تلاش آنان تاثیرگذار بوده و فرایند یادگیری را افزایش می دهد. همچنان که می تواند زمینه کسالت، بی تحرکی، عصبانیت، اضطراب و افسردگی آنان را فراهم آورد. برای بهره وری مطلوب از رنگ باید شرایط سنی، جنسیت و کارکرد هر یک از فضاها مورد توجه قرار گیرد. پیشنهاد استفاده از یک رنگ خاص برای تمامی فضاها امکان پذیر نیست زیرا فضاهایی که برای آنها در نظر گرفته می شود با توجه به کارایی و کاربرد، ابعاد موقعیت و... خصوصیت خاصی را دارد که رنگ های خاص خود را می طلبد.


رنگ در محیط های آموزشی

هر رنگی با طول موج مشخصی، نوعی رفتار را در فرد شکل می دهد، سر گروه رنگ های گرم، رنگ قرمز با بالاترین شدت طول موج رنگ است و فرد را به هیجان دعوت می کند و بنفش در رنگ های سرد، طرف مقابل را به سکون می خواند. حالا بهتر است در مدرسه ها رنگی بین این دو گروه انتخاب شود تا دانش آموزان را در جهت رفتارهای مناسب هدایت کند. طبق نتایج تحقیقات صورت گرفته، تاثیرات رنگ های نامناسب می تواند موجب گرفتگی عضلانی، سرعت تنفس ، افزایش ضربان قلب و فشار خون شود و بر فعالیت مغزی تاثیر بگذارد و همان طور که نور ناکافی در محیط سبب خستگی چشم می شود، ترکیب رنگی نا مناسب در محیط نیز می تواند به کاهش واکنش و اختلال در انجام کار بینجامد. رنگ می تواند یک زبان باشد البته بستگی به فرهنگی دارد که در آن استفاده می شود.


تاثیر ویژگی های اتیسم و محیط فیزیکی

ویژگی و خصوصیات دانش آموزان دارای اختلال طیف اتیسم تاثیر بسزایی بر روش و توانایی یادگیری آنها در محیط کلاس دارد، به عنوان مثال، دانش آموزان دارای اختلال طیف اتیسماغلب به علت عدم درک درست از علائم و نشانه های غیر کلامی، استرس و اضطراب موجود در شرایط جدید برای شروع فعالیت های جدید به طور مستقل دچار مشکل هستند. استفاده از عوامل معماری اثرگذار بر کودکان اتیسم، به آنها کمک می کند تا بتوانند با حداقل رفتار چالش انگیز با تغییرات موجود خود را دفق دهند. یکی از این مهمترین عوامل در طراحی فضا برای این کودکان رنگ و تاثیر روانی آن است. رنگ، عامل تاثیرگذار در فرایند یادگیری در محیط آموزشی کودکان اتیسمی می باشد، چگونگی استفاده از رنگ می تواند در کنار سایر عوامل آموزشی اثرات قابل توجهی داشته باشد. رنگ مناسب این کودکان علاوه بر زیبایی و جذابیت در روح و روان آنان موثر است، حتی می تواند باعث کاهش استرس و افزایش یادگیری شود.


نقش رنگ ها در آموزش کودکان اتیسم:

هیچ کس نمی تواند منکر اثرات رنگ ها در امر آموزش به خصوص برای کودکان اتیسم شود. پس باید در تمام مراحل طراحی فضای آموزشی کودکان اتیسم یه اهمیت رنگ ها واقف بود و با توجه به این آگاهی سعی و اهتمام داشت که هر رنگ در جای خود استفاده کرد تا اثرات مثبت آن به مرور زمان قابل رویت باشد. باید با یکسری تمهیدات مناسب کاری کرد که بین این کودکان با فضای پیرامونشان نوعی تعادل ایحاد شود. و در سایه این دوستی و شیفتگی امر یادگیری به سهولت و با لذت انجام گیرد. اصلا این یک امر پذیرفته شده است، که معماران با استفاده درست و روانشناسی شده از رنگ های مختص این کودکان زمینه بسیار مناسبی فراهم سازد تا دانش آموزان با انبساط خاطر و نوعی آرامش درونی و بیرونی به مقوله ی یادگیری بردازند. به عنوان مثال کلاسی که با رنگ گرم و شاد رنگ آمیزی شده به مراتب آموزش و یادگیری در آن به سهولت و سرعت بیشتری انجام می گیرد تا کلاسی که با رنگ تیره رنگ آمیزی شده و به نوعی کسالت و در خود فرو رفتن را پدیدار می سازد. بنابراین برای نیل به هدفی خوب و سازنده و استفاده بهینه از رنگ ها در امر آموزش باید از طرق مختلف و در محل های خاص از رنگ های متناسب با روحیات آنها استفاده کرد.


رنگ و کودکان اتیسمی

تحقیقات ثابت کرده است که رنگها بر خلق و خوی انسان موثر است و استفاده درمانی از آنها سابقه ای طولانی دارد. به طور کلی رنگ های روشن، هیجان آور بوده و رنگ های تیره(آرام) خاصیتی آرام بخش دارد. با این وجود، تاثیر رنگ هایی خاص بر کودکان اتیسم همواره ثابت نیست  به همین دلیل شاید لازم باشد برای تعیین رنگی که مناسب هر کودک است، به آزمون و خطا با چندین رنگ مختلف متوسل شد. علاوه بر این ممکن است تاثیر رنگ پس از اینکه فرد برای مدتی در مکان حضور یابد، باید کمتر شود. قانون و قاعده کلی مربوط به تاثیر و خصایص رنگها به قرار زیر است:
1-قرمز:ذهن را بر می انگیزد
2-آبی: آرامش بخش،فشار خون را کاهش می دهد.
3-زرد روشن:نور را بازنمایی می کند، می تواند موجب بر انگیختگی شود.
4-زرد کمرنگ،آرامش بخش
5-سبز:تسکین دهنده، تداعی گر طبیعت و خلاقیت
6-نارنجی:می تواند موجب تحریک و برانگیختگی شود.
7-صورتی یا سرخ گلی:تسکین دهنده
 
 
منبع
بهامین، مهسا. صادقی، ابراهیم، میرزمان، سید محمود(1395). بررسی تاثیر رنگ در محیط آموزشی برای کودکان مبتلا به اختلالات اتیسم. اولین همایش ملی فناوری در مهندسی کاربردی باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب