بررسی اثر بخشی برنامه آموزش توجه مشترک بر مهارتهای گفتاری و مولفه های زبان بیانی، دریافتی و گفتاری کودکان با اختلال طیف اتیسم


کودکان با اختلال طیف اتیسم اغلب هیجانات محدودی را تجربه می کنند و بیان چهرهایی شأن متناسب با محتوای گفتگو نیست. این کودکان در جنبه های متفاوت رشد زبان و گفتار نیز مشکل دارند، تأخیر چشمگیر در کاربرد اجتماعی زبان، و ادراک معانی نهفته در زبان دیده می شود . ناتوانی در مشارکت و تعاملات اجتماعی متقابل، نبود انگیزه برای مشارکت و یا فقدان مهارت های اجتماعی لازم برای مشارکت در تعاملات اجتماعی، از مشخصه بارز افراد با اختلال طیف اتیسم می باشد. ضعف کودکان با این اختلال در شناخت اجتماعی، یکی از عوامل است که موجب شکست و ناکامی آن ها در روابط اجتماعی مطلوب می گردد. یکی از کمبودهای اصلی ارتباط اجتماعی در کودکان با ASD ، رفتارهای محدود و توجه مشترک با شرکای اجتماعی است. توجه مشترک به معنای فرایند به اشتراک گذاشتن توجه بین دو فرد نسبت به یک شیء مشترک می باشد و پیش نیاز بسیاری از عملکردهای شناختی اجتماعی، از جمله زبان و یادگیری اجتماعی است. معمولاً در کودکان در حال رشد، توجه مشترک در اوایل دوران نوزادی ظاهر می شود و به تکامل خود ادامه می دهد و بین ۸ تا18 ماهگی هماهنگی و پیچیدگی آن بیشتر می شود. زمانی که هماهنگی توجه مشترک ایجاد می شود، کودک آگاهی اجتماعی بیشتری از شریک ارتباطی به دست می آورد که با تغییر نگاه کودک بین شریک اجتماعی و شی یا رویداد مورد علاقه نشان داده می شود. یک ژست مثلاً اشاره کردن و یا یک صدا ] ها[ یا بیان ] ها[ و همچنین عاطفه مثبت مشترک نیز ممکن است در کنش های توجه مشترک کودک گنجانده شود. از آنجایی که توجه مشترک مرجعی برای یادگیری زبان و نحوه تعامل اجتماعی فراهم می کند، کسب این رفتارها پایه ای برای یادگیری مهارت های محوری از جمله زبان، ارتباطات اجتماعی، بازی وانمودی، نظریه ذهن و رفتار فراهم می کند. توانایی توجه مشترک نه تنها در تشخیص افتراقی اختلال طیف اتیسم مهم است، بلکه یک پیش بینی کننده قوی برای توانایی زبان دوم است. بر اساس مطالعات موندی توانایی توجه مشترک، شاخص پیش بینی کننده خوبی از زبان در 30 ماهگی و زل زدن و تعقیب چشمی که یکی از عناصر توجه مشترک است، پیش بینی کننده خوبی از دامنه لغات یا گنجیه لغات در یک تا دو سالگی باشد. توجه مشترک می تواند نقش اساسی حتی در اکتساب اولیه زبان داشته باشد. اشتراک توجه با دیگران به افراد اجازه می دهد تا افکار، نیات و خواسته های خود را به اطلاع برساند به عبارت دیگر، این عملکرد یکی از سازه های اساسی در فرآیند شکل گیری شناخت اجتماعی می باشد. شناخت اجتماعی فرایندی پیچیده ای است که فرد دانش و بینش اجتماعی را از طریق آن کسب نموده و درموقعیت های مختلف اجتماعی به کار می برد. به عبارتی دیگر منظور از شناخت اجتماعی این است که کودک بتواند سرنخ های اجتماعی هیجانی، کلامی و غیر کلامی را به طور خود انگیخته درک کند و به درستی تعبیر و تفسیر نماید. توانایی تشخیص معنای واقعی و ضمنی پیام هیجانی اجتماعی، آگاهی از رفتارهای اجتماعی مختلف و توالی آن ها در موقعیت اجتماعی مختلف بطور مثال: چگونگی آغاز مکالمه، چگونگی ادامه دادن گفتگو و به پایان بردن گفتگو، چگونگی مذاکره در مورد نیاز ها، چگونگی وارد شدن به جمع گروه و... و توانایی رسیدن به استنادهای مناسب در مورد وضعیت ذهنی و افکار دیگران بطورمثال: توانایی های مرتبط با تئوری ذهن قالب شناخت اجتماعی را شکل می دهند.
نتایج پژوهش ها نشان می دهد که مولفه های زبان بیانی ودریافتی پس از اجرای برنامه آموزش توجه مشترک روند رشد نسبی و بهبود کلی را طی می کنند.
در مجموع نتایج پژوهش حاکی از اثربخشی برنامه آموزش توجه مشترک بر مهارت های گفتاری و مولفه های زبان بیانی، دریافتی و گفتاری کودکان با اختلال طیف اتیسم می باشد .

منابع : عزیزی، منیره. علیزاده، حمید. پوشنه،کامبیز. و تجلی، پریسا( 1402 ). بررسی اثر بخشی برنامه آموزش توجه مشترک بر مهارت های گفتاری و مولفه های زبان بیانی، دریافتی و گفتاری کودکان با اختلال طیف اتیسم. فصلنامه خانواده درمانی کاربردی 4(3)،233-215