اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری بر اضطراب اجتماعی و رفتارهای خودآسیب رسان در کودکان مبتلا به اختلال اتیسم

یکی از مشکلات مبتلایان به اتیسم، اضطراب اجتماعی( Social anxiety) است. این اختلال یکی از تأثیرگذارترین اختلال ها بر زندگی در حوزه آسیب شناسی روانی می باشد که معمولاً با سایر اختلال های اضطرابی همراه و با عز ت نفس پایین، ترس از ارزیابی، افت سلامت و کیفیت زندگی و استفاده از راهبردهای مقابله ای ناسازگار مرتبط است.

یکی دیگر از مشکلات مبتلایان به اتیسم، رفتارهای خودآسیب رسان Self-harm behaviors) ) است که از مشکلات شایع روانی- اجتماعی می باشد که برای رهایی از حالات روانی و هیجانی غیرقابل تحمل انجام می شوند خود آسیب رسانی به طیف وسیعی از رفتارها با هدف آسیب به بافت های درونی یا بیرونی مانند خودزنی و خودسوزی اشاره دارد که می تواند با قصد یا بدون قصد خودکشی انجام شود. رفتارهای خودآسیب رسان یعنی ایجاد آسیب عمدی و آگاهانه به بدن خود بدون قصد خودکشی که از طریق آسیب جزئی یا متوسط مانند خو نریزی، کبودی و ایجاد درد از طریق برش، سوزاندن، ضربه زدن و مالش شدید ایجاد شود.

روش های درمانی مختلفی برای بهبود ویژگی های کودکان و نوجوانان گروه های مختلف از جمله اتیسم به کار رفته که برخی فردی و برخی دیگر خانوادگی و گروهی می باشند که یکی از رو ش های درمانی مؤثر در این زمینه بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری Play therapy based on cognitive behavioral approach است. این روش درمانی بر اساس نظریه های شناختی رفتاری، هیجانی، بازی درمانی و آسیب شناسی روانی ایجاد می شود که در آن از مداخله های مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری در قالب بازی درمانی استفاده و در درمان بسیاری از اختلال های عصبی رشدی مورد استفاده قرار گرفته است. در درمان شناختی رفتاری افراد با بازسازی افکار از طریق توجه به افکار خودآیند منفی و شناسایی تحریف های شناختی و به چالش کشیدن آنها می توانند احساس های بهتری داشته باشند و رفتارهای مناسب تری نشان دهند. هدف این شیوه درمانی به عنوان یک شیوه درمانی انعطا ف پذی و کمتر نیازمند ارتباط کلامی، درک مفروضه های فکری افراد، اصلاح باورهای غیرمنطقی و شناسایی و تغییر افکار، احسا س ها و رفتارهای ناسازگار مربوط به مشکلات هیجانی است.

یافته های پژوهش حاضر نشان داد که بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری باعث کاهش اضطراب اجتماعی در کودکان مبتلا به اختلال اتیسم می شود. در نتیجه می توان استنباط کرد که بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری یک سری فعالیت های سازمان یافته و هدفمند است که به کودکان فرصت می دهد تا به صورت غیرسازمان یافته و خودجوش دست به عمل بزنند و این نوع بازی درمانی به صورت رهنمودی، متمرکز بر مشکل و کوتا ه مدت است و روابط درمانی که بین درمانگر و درمان جو ایجاد می شود، آموزنده و مبتنی بر همکاری، دوستی و اعتماد می باشد. در این شیوه هد ف ها و وسیله های بازی با همکاری درمان جو تعیین و درمانگر کودک را تشویق به همکاری می کند، روی افکار، احساس ها و خیال پرداز ی های کودک متمرکز می شود و از راهبردهای سازگارانه استفاده می نماید. همچنین، بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری نوعی تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی در جستجوی راه هایی برای کاهش آشفتگی ها و پریشانی های هیجانی کودکان است؛ به طوری که کودک در طی درمان و تعا مل های بین فردی با درمانگر وضعیت های پذیرش، تخلیه هیجانی، کاهش اثرهای رنج آور، جهت دهی و هدایت تکانه ها و تجربه هیجانی سالم را تجربه می کند. در این شیوه درمانگر از طریق بازی به کودکانی که مهار ت های هیجانی و اجتماعی ضعیفی دارند، رفتارهای سازگارانه تری را آموزش می دهند. در نتیجه، منطقی به نظر می رسد که روش بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری بتواند نقش مؤثری در کاهش اضطراب اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال اتیسم داشته باشد.

مداخله های مربوط به بازی در کودکان اتیسم باعث تغییررفتارهای چالشی می شود و مهمترین پیامد آن توقف و کاهش رفتارهای چالشی از جمله رفتارهای خودآسیب رسان و تغییر رفتارها در جهت دیگر به ویژه رفتارهای سلامت محور است. کودکان اتیسم به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی قادر به بیان هیجان های خود نیستند و عدم این مهارت باعث به مخاطره افتادن بهداشت روانی کودک می شود و کودکان اتیسم، خانواده، آموزشگاه و جامعه را با مشکل ها و دشواری های فراوانی مواجه می سازد. در این شرایط روش بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری به کودکان اتیسم می آموزد که مهار ت های فردی و اجتماعی سازگارانه تری را از خود نشان دهند. همچنین، در بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری از مداخله های متعدد رفتاری و شناختی در قالب بازی استفاده می شود که از جمله مداخله های رفتاری می توان به حساسیت زدایی منظم، تصویرسازی ذهنی برانگیزاننده، مدیریت وابستگی تقویت مثبت، شکل دهی، خاموش سازی و الگوسازی اشاره کرد. همچنین روش های شناختی رفتاری به دنبال تغییر رفتار و افکار هستند و در این روش فرض بر این است که تغییر در افکار، تغییر در رفتار را به همراه دارد. بنابراین، درمانگر به کودکان کمک می کند تا شنا خت های خود را شناسایی و اصلاح نمایند و علاوه بر آن تفکر ناسازگارانه را به تفکر سازگارانه تبدیل کنند در نتیجه، روانشناسان و درمانگران می توانند از روش بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری در کنار سایر رو ش های درمانی برای بهبود ویژگی های روانشناختی به ویژه کاهش اضطراب اجتماعی و رفتارهای خودآسیب رسان استفاده نمایند.

حمیدی‌فرد سرور، دشت‌بزرگی زهرا، حافظی فریبا. اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری بر اضطراب اجتماعی و رفتارهای خودآسیب‌رسان در کودکان مبتلا به اختلال اتیسم. روان پرستاری. ۱۴۰۲; ۱۱ (۳) :۷۰-۸۰