اثربخشی برنامه والدین هانن بر کیفیت رابطه ی والدین و کودکان با اختلال طیف اتیسم

والدین به عنوان اولین و مهمترین افراد مرتبط با کودک، نقش مهمی را در ارتقای رشد زبانی، رفتاری و اجتماعی آنان ایفا می کنند.
نتایج پژوهش ها نشان می دهد که چالش های ارتباطی کودکان با اختلال طیف اتیسم با کمیت، کیفیت و مدت تعاملات والد-کودک مرتبط است و هر چه مشکلات ارتباطی این کودکان بیشتر باشد، موفقیت والدین در تربیت اجتماعی کودک کمتر است؛ به عبارت دیگر، هر چه این مشکلات ارتباطی بیشتر باشد، تعاملات میان والد و کودک،کمتر و با کیفیت پایین تر بوده و زمان آن نیز محدودتر خواهد بود.

کمبودهای ارتباطی این کودکان با والدین ممکن است فرصت های آنان را در تسهیل رشد زبان، تعاملات اجتماعی و سایر یادگیری های محیطی کاهش دهد.

و از سوی دیگر وجود کودکان با اختلال طیف اتیسم در خانه، استرس هایی را برای والدین ایجاد کرده از جمله عوامل استرس زا ، مشکل پذیرش ناتوانی کودک، خستگی ناشی از پرستاری و مراقبت، نگرانی نسبت به آینده کودک، هزینه های سنگین درمانی و احساس انگ اجتماعی به دلیل داشتن کودک مبتلا به این اختلال می باشد که بر کیفیت ارتباط وا لد-کودک اثر منفی می گذارد.

بنابراین ارائه مداخلات زود هنگام برای حمایت مؤثر ازکودکان با اختلال طیف اتیسم و والدین آنها، می تواند از پیامدهای منفی این اختلال جلوگیری و انرژی والدین را پیش از سرکوب شدن، در مسیری صحیح هدایت کرده و کیفیت روابط والد- کودک را ارتقاء بخشد.

هر چه سن کودک برای شروع مداخله پایین تر باشد، مداخلات تأثیرگذاری بیشتری خواهند داشت. در واقع کودکان با اختلال طیف اتیسم در سنین پایین تر بیشتر به مداخله پاسخ می دهند و سطوح مختلف رشدی از قبیل مهارت های زبانی، رفتار های انطباقی و مهارت های ارتباطی و اجتماعی آنان بهبود بیشتری می یابد.

بسیاری از این مداخلات روش های مبتنی بر رفتاردرمانی هستند؛ به عبارت دیگر این مداخلات، آموزش را از پیش تعیین شده قلمدادکرده و بیش ازحد بر تکنیک های شکل دهی رفتار تأکید دارند. درواقع، این روش ها به دلیل یک جانبه گرایی، از طرف آموزنده تعیین می شوند و خود کودک نقش فعالی در جریان این مداخلات ندارد؛ بنابراین، ممکن است که سطح مهارت های ارتباطی به ویژه رابطۀ میان والد و کودک، مصنوعی و یا با تأخیر ایجاد شوند.

برنامه هانن ویژۀ والدین دارای کودک با اختلال طیف اتیسم است، این برنامه از جمله مداخلات جامع و مستقلی است که به آموزش والدین پرداخته تا از این طریق، آنان استراتژی های لازم را در تعامل و ارتباط با کودک شان به کار گیرند؛ به عبارت دیگر، به والدین می آموزد که چگونه راهبردهای لازم برای بهبود مهارت های ارتباطی و اجتماعی فرزند شان را در طول یک برنامه روزانه، به اجرا درآورند این برنامه که برای کود کان خردسال کمتر از 5 سال طراحی شده است سه هدف اصلی دارد الف)آموزش والدین، ب)حمایت اجتماعی از والدین ج) مداخله زود هنگام ارتباطی برای کودکان طیف اتیسم. در جلسات برنامه هانن، به والدین آموزش داده می شود درک بهتری از ویژگی های کودک با اختلال طیف اتیسم خود داشته باشند، ترجیحات ،علایق و نیازهای اورا بهتر بشناسند، چگونه از راهبردهای تنظیم احساسات برای تعاملات روزانه با کودک استفاده کنند، چگونه شروع تعامل و تداوم آن را به فرزندشان بیاموزند، نحوه استفاده ازکتاب ها، اسباب بازی ها و وسایل کمکی در ارتباط با کودک اتیسم را درجهت بهبود مهارت های ارتباطی آنان بیاموزند و به طورکلی زمینه حضور آنان در اجتماع و در تعامل با خود و دیگران را فراهم آورند. برنامه هانن برای والدین مبتنی بر محیط طبیعی و سیستم خانوادگی کودک بوده و والدین را به عنوان اصلی ترین تسهیل کنندگان رشد مهارت های ارتباطی درکودکان می شناسد بنابراین می تواند آموزش را از حالت مصنوعی خارج کرده و قدرت ارتباط گیری با وا لدین را در این کودکان افزایش دهد.

به طورکلی، در مداخلات مبتنی بر رویکرد هانن، والدین یاد می گیرند درجریان مشارکت اجتماعی با کودک، تعاملات میان خود و او را تفسیر کرده و به تلاش های ارتباطی او معنا بخشند در واقع، والدین یاد می گیرند برای پرورش دو مهارت اصلیِ توجه اشتراکی و مهارت های عمل گرایانه ارتباطی درخردسالان طیف اتیسم، از چهار استراتژی اصلی استفاده کنند: اول) دنباله روی ازکودک: والدین یاد می گیرند از راهبردهای کودک محور برای ایجاد تعاملات ارتباطی پیرامون علایق کودک یا تقویت تمرکز توجه استفاده کنند. دوم) شکل دهی ارتباط: والدین با استراتژی هایی همچون ساخت روتین های روزانه جدید برای کودک یا حذف موارد لازم برای یک فعالیت، انگیزه فرزندان خود را برای ایجاد، آغاز ارتباط و تداوم آن و همچنین شرکت در تعاملات ارتقا دهند. سوم) نوبت گیری: والدین با استفاده از استراتژی های ارتباطی و تقویتی مانند استفاده از توالی های قابل پیش بین و قرار گرفتن در نوبت ومنتظر ماندن، کودکان خود را تشویق می کنند تا توجه خود را به یک موضوع مشترک ارتقا دهند. چهارم) تقلید: در این برنامه والدین تشویق می شوند تا همه تلاش های ارتباطی کودک را به شیوه ای مناسب و منطقی، تعبیر کنند و به آنها پاسخ دهند والدین با استفاده از گفتار و زبان ساده و ضعیت خود را با کودک تطابق داده و از این طریق ارتباطی عمل گرایانه را ایجاد می کنند.

در نتیجه با فراهم آوردن فرصتی برای آموزش والدین، از برنامۀ هانن به منظور ارتقاء سطح ارتباطی میان کودکان با اختلال طیف اتیسم و والدین شان استفاده نمود و پیشنهاد می شود در کلینیک های توانبخشی و مدارس استثنایی، از این روش برای درمان کودکان با اختلال طیف اتیسم استفاده شود.